Tu i teraz

Przyznaję, że ostatnio przeżywam lekkie rozczarowanie… Nie tylko samym miastem, ale przede wszystkim ludźmi. I chodzi mi tu o ogół, całokształt a nie o pojedyncze przypadki. Trochę zaczynam się dusić w tym bośniackim sosie. Podskórnie wyczuwam, że większość tutejszych akceptuje mnie tylko pozornie, że ich sympatia jest płytka, a pod warstwą grzecznościowych zwrotów, powierzchownych rozmów, sztucznych uśmiechów czają się uprzedzenia, stereotypy, trochę zawiści i dużo nieufności. Może jest to zrozumiałe… Nie chcę nikogo usprawiedliwiać, ale tym bardziej osądzać. Daję im czas. I sobie. I dlatego nie rozwinę tematu. Napiszę o czymś pozytywnym, o czymś co jest inne niż to co znam i co mi się w Bośni bardzo podoba. Mianowicie o bośniackim (bałkańskim?) stosunku do pieniędzy, a właściwie do przyjemności, bo przecież tutaj o nią chodzi.
Wiele razy, o czym już chyba na blogu wspominałam, zastanawia mnie odwieczny tłum w centrum miasta, tłum zalegający w kawiarniach, barach, restauracjach, buregdžinicach, ćevabdžinicach... Pierwsze pytanie – skąd oni mają tyle wolnego czasu, żeby tam siedzieć, po drugie skąd mają na to pieniądze? Na pierwsze odpowiedź w zasadzie jest prosta: albo nie pracują, albo pracują, ale mają do pracy na tyle luźny stosunek, że wychodzą sobie na przerwy i przedłużają je znacznie lub też część pracy załatwiają na mieście, pijąc kawę; jeśli studiują to właściwie z zasady mają dużo wolnego czasu i tłumaczyć tego nie trzeba, studiując w systemie wykład (skrócony do połowy zazwyczaj)-kawa- kawa-wykład-kawa nie jest ciężko być wciąż na mieście. Ale pieniądze? Przecież gospodarka leży rozłożona od czasów wojny na łopatki, bezrobocie jest ogromne, a zarobki naprawdę niewielkie. Odpowiedzi jednoznacznej nie ma. Bo nie o samą ilość pieniedzy chodzi, lecz o podejście do nich.
Przeciętny Bośniak, mieszkaniec większego miasta przede wszystkim nie oszczędza. Bo wychodzi z założenia, że oszczędzać to można wtedy, kiedy jest z czego. Nielogiczne? Nie całkiem. Po drugie, nawet jeśli nie ma się pieniędzy to żyć przecież trzeba. A co jest do życia niezbędne? Wiadomo: jedzenie (ćevapi, pity itd.), kawa, papierosy i towarzystwo czyli wszystko znów sprowadza się do kawiarni... Najważniejsze w tym podejściu jest przekonanie, że jak mam dziś to dlaczego mam tego nie wydać. A co będzie jutro? To się zobaczy jutro, dziś jest dziś... Co najważniejsze i kluczowe. Skoro mam ja mam dziś, a ty nie masz to ja płacę i po sprawie. Ty zapłacisz jutro. Nie będziesz miał jutro? Nie szkodzi, jutro będzie miał ktoś inny. I tak to się kręci. Ludzie są przyzwyczajeni, że mają mało pieniędzy, ale nie uważają, że to jest powód do tego, żeby siedzieć w domu i ograniczać swoje wydatki do podstawowych produktów żywieniowych. To co lubię w Bośniakach najbardziej, to brak zakorzenionej często w Polakach postawy typu „na knajpy mnie nie stać“, „na kino mnie nie stać“, „do restauracji nie chodzę, bo za drogo“, „piję najtańszy alkohol, bo zależy mi, żeby wypić jak najwięcej, a nie jak najlepiej“. Bośniacy ewentualnie mówią „dzisiaj mnie nie stać“ (co zazwyczaj wywołuje natychmiastową reakcję otoczenia: przecież my DZIŚ mamy pieniądze) lub wolę wypić/zjeść mniej, ale żeby to było dobre“. Nie wiem czy to wynika z kultury południowej czy z doświadczeń wojny, w której ludzie nauczyli się żyć chwilą i nie myśleć o jutrze. Nie bez znaczenia jest też tradycja islamu, w której system pożyczania, jałmużny i finansowego wsparcia wydaje się być bardziej rozwinięty niż w np. w chrześcijaństwie. Tutaj bogatsi ludzie dają pieniądze (często regularnie) np. studentom, którzy z zasady nie zarabiają. I to nie jest bliska rodzina, a studenci nie muszą mieć jakiś specjalnych materialnych kłopotów. Po prostu jest taka tradycja, nie ma też w ludziach chorej dumy, która im nie pozwala pieniędzy przyjmować. Jak ktoś chce mi dać to biorę i nie czuję się zobowiązany, dłużny, czy poniżony tym faktem. Zasada jest prosta: dostaję pieniądze od muzułmanina, bo jestem muzułmaninem. Nie ma tu żadnego haczyka.
Lubię Bośniaków za zdrowe podejście do czasu, którego przykładem jest właśnie stosunek do pieniędzy. Oni żyją tu i teraz, nie są tak bardzo obciążeni przyszłością, nie mają wielkich planów, czerpią z życia tyle ile mogą. A najlepsze w tym wszystkim jest to, że ja zaczynam przesiąkać tym klimatem. Uwierzcie, że łatwiej się tak żyje. A jutro? Zobaczymy jutro...